Vai trò của Y học cổ truyền trong điều trị viêm khớp dạng thấp

Viêm khớp dạng thấp (VKDT) là bệnh lý viêm khớp tự miễn mạn tính, ảnh hưởng chủ yếu đến các khớp nhỏ và vừa, gây sưng đau, cứng khớp, tiến triển đến biến dạng khớp và mất chức năng vận động nếu không kiểm soát tốt. Trong bối cảnh điều trị hiện đại, việc phối hợp các phương pháp điều trị đang ngày càng được xem trọng, đặc biệt là sự kết hợp giữa Y học hiện đại (YHHĐ) và Y học cổ truyền (YHCT).

Tuy vẫn có quan điểm cho rằng YHCT chủ yếu đóng vai trò “hỗ trợ” trong điều trị, nhận định này chỉ phản ánh một phần của thực tế lâm sàng hiện nay. Trên thực tế, YHCT còn ẩn chứa tiềm năng to lớn, đặc biệt tại các quốc gia châu Á như Việt Nam, Trung Quốc, Hàn Quốc – nơi YHCT được kế thừa và phát triển dựa trên nền tảng lý luận vững chắc, hệ thống thực hành đa dạng và kho tàng chứng cứ lâm sàng phong phú.

Quan điểm điều trị viêm khớp dạng thấp hiện đại: Tấn công sớm – kiểm soát chặt

Y học hiện đại xác định VKDT là bệnh lý do rối loạn miễn dịch, trong đó các tế bào lympho T và B kích hoạt đáp ứng viêm mãn tính tại màng hoạt dịch. Việc sử dụng các thuốc chống thấp (DMARDs), đặc biệt là methotrexate, và gần đây là các thuốc sinh học (biologics, JAK-inhibitors), đã mang lại bước tiến lớn trong điều trị VKDT.

Tuy nhiên, đi kèm với đó là nhiều vấn đề lâm sàng:

– Tác dụng phụ kéo dài trên gan, thận, dạ dày, hệ tạo máu.

– Tỷ lệ không đáp ứng một phần hoặc kháng thuốc sinh học sau vài năm.

– Chi phí điều trị cao, đặc biệt ở các nước đang phát triển.

– Thiếu tác động đến “miễn dịch tổng thể” của cơ thể, mà chủ yếu là ức chế đơn điểm.

Chính vì vậy, YHCT được xem là một hướng bổ sung quan trọng để điều hòa hệ miễn dịch và cải thiện toàn trạng.

Y học cổ truyền nhìn nhận và điều trị viêm khớp dạng thấp như thế nào?

Trong YHCT, viêm khớp dạng thấp thuộc phạm vi chứng Tý (tý chứng), nguyên nhân do phong, hàn, thấp, nhiệt xâm nhập vào kinh lạc, hoặc do chính khí suy yếu khiến tà khí xâm nhập dễ dàng hơn. Các thể bệnh thường gặp là:

– Phong hàn thấp tý (giai đoạn đầu): khớp đau, cứng khớp, sợ lạnh.

– Phong thấp nhiệt tý (giai đoạn cấp tính): khớp sưng nóng, đỏ đau.

– Can thận hư, khí huyết hư (giai đoạn mạn): đau âm ỉ, khớp teo nhỏ, cơ nhược, mệt mỏi toàn thân

Điều trị dựa trên nguyên tắc biện chứng luận trị: khu phong, tán hàn, trừ thấp, thanh nhiệt, thông lạc, bổ khí huyết, bổ can thận tùy theo từng thể bệnh và giai đoạn bệnh.

Bài thuốc YHCT có thể kiểm soát triệu chứng viêm

Nhiều bài thuốc cổ phương như Độc hoạt ký sinh thang, Khương hoạt thắng thấp thang, Tứ vật đào hồng, hay các bài gia giảm có sử dụng các vị thuốc như phòng phong, độc hoạt, ngưu tất, quế chi, tang ký sinh, xuyên khung, đương quy… đã được chứng minh có tác dụng:

– Giảm đau

– Giảm sưng

– Ức chế cytokine viêm (TNF-α, IL-6)

– Điều hòa tế bào miễn dịch T-reg và Th17

Một số nghiên cứu trên mô hình động vật và lâm sàng cho thấy bài thuốc như Độc hoạt ký sinh thang có khả năng giảm điểm DAS28, ESR, CRP và cải thiện chức năng vận động trong vòng 3–6 tháng, đặc biệt khi kết hợp với methotrexate.

Điều chỉnh miễn dịch theo hướng ổn định

YHCT điều hòa miễn dịch theo hướng ổn định cơ địa, nghĩa là hỗ trợ chính khí, điều hòa âm dương, tăng cường khả năng thích nghi và kiểm soát phản ứng miễn dịch quá mức mà không gây suy giảm miễn dịch nặng.

Chính cơ chế này giúp YHCT phù hợp trong các giai đoạn phục hồi, giai đoạn ổn định lâu dài, hoặc người bệnh có cơ địa suy yếu, chức năng gan thận kém, không dung nạp thuốc YHHĐ.

Châm cứu và các phương pháp điều trị không dùng thuốc trong VKDT

Các phương pháp như châm cứu, điện châm, cứu, xoa bóp bấm huyệt, cấy chỉ… không chỉ giúp giảm đau, cải thiện tuần hoàn tại chỗ mà còn được chứng minh có thể điều hòa thần kinh thể dịch, làm giảm nồng độ các chất trung gian gây viêm.

Nhiều nghiên cứu tại Trung Quốc và Hàn Quốc cho thấy châm cứu kết hợp bài thuốc có thể cải thiện rõ triệu chứng lâm sàng so với dùng methotrexate đơn trị.

Kết hợp YHHĐ – YHCT trong điều trị VKDT: Hướng tiếp cận toàn diện, an toàn và khả thi

Các hướng dẫn điều trị gần đây (EULAR 2019, Hội thấp khớp học Trung Quốc, Hàn Quốc) đều ghi nhận vai trò tích cực của YHCT trong điều trị phối hợp VKDT, với điều kiện là:

– Được biện luận đúng thể bệnh, tránh nhầm thể, tránh dùng thuốc không rõ nguồn gốc.

– Có theo dõi các chỉ số viêm, chức năng gan thận định kỳ.

– Không làm chậm trễ hoặc thay thế thuốc DMARDs hiện có trong giai đoạn cấp.

Tại Việt Nam, Bộ Y tế (theo Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị bệnh lý Cơ xương khớp – 2013) cũng khuyến nghị tích cực mô hình phối hợp điều trị YHHĐ – YHCT trong các bệnh mạn tính như viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp, lupus ban đỏ hệ thống…

Một số khuyến nghị trong thực hành lâm sàng

Trong giai đoạn cấp tính hoặc mới chẩn đoán VKDT: nên ưu tiên điều trị bằng DMARDs chuẩn hóa (methotrexate ± HCQ), đồng thời có thể kết hợp YHCT (châm cứu, thuốc uống) với mục tiêu giảm triệu chứng và tăng đáp ứng.

Trong giai đoạn ổn định, lui bệnh, hoặc tái phát nhẹ: vai trò của YHCT trở nên rõ nét hơn, giúp duy trì ổn định, nâng thể trạng, giảm tác dụng phụ do dùng thuốc YHHĐ kéo dài.

Trong trường hợp người bệnh không dung nạp thuốc YHHĐ, có bệnh gan thận mạn, hoặc mong muốn điều trị toàn diện, nên tư vấn hướng kết hợp YHHĐ – YHCT có giám sát.

Tiến sĩ – Bác sĩ Bùi Phạm Minh Mẫn

Lịch khám Sáng thứ 3 hàng tuần

————————————–

Mọi chi tiết xin liên hệ:

Bệnh viện Đại học Y Dược TPHCM – Cơ sở 3

221B Hoàng Văn Thụ – Phường 8 – Quận Phú Nhuận – TPHCM

Thời gian hoạt động:

– Thứ 2 đến Thứ 6 sáng từ 7h00 – 11h30, chiều từ 13h00 – 16h30.

– Thứ 7 từ 7h00 – 11h30, chiều Thứ 7 và ngày Chủ Nhật nghỉ.

Điện thoại: 02838.444.771 – 02838.420.070