Thời gian vàng phục hồi chức năng sau tai biến mạch máu não

Tai biến mạch máu não (TBMMN) là một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế ở người trưởng thành. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu hiện nay cho thấy: tổn thương thần kinh sau tai biến hoàn toàn có thể phục hồi một phần đáng kể, nếu người bệnh được can thiệp đúng cách và đúng thời điểm.

Khái niệm “thời gian vàng” trong phục hồi chức năng (PHCN) sau tai biến không chỉ đề cập đến cấp cứu tái thông mạch mà còn là khoảng thời gian tối ưu để kích hoạt khả năng tái tạo của hệ thần kinh trung ương. Hiểu và tận dụng được “cửa sổ vàng” này chính là chìa khóa giúp người bệnh quay lại cuộc sống độc lập, giảm tàn tật và gánh nặng xã hội.

THỜI GIAN VÀNG PHỤC HỒI: 3 THÁNG ĐẦU TIÊN QUYẾT ĐỊNH

Sau đột quỵ não, não bộ bước vào giai đoạn “tái cấu trúc thần kinh” – các tế bào thần kinh còn sống sẽ tạo ra những đường dẫn mới để bù trừ vùng bị tổn thương. Giai đoạn này bắt đầu từ vài ngày đầu và kéo dài khoảng 3 tháng đầu tiên, được xem là “thời gian vàng” để phục hồi chức năng.

– Trong 24–48 giờ đầu: Nhiều nghiên cứu quốc tế khẳng định rằng can thiệp PHCN sớm, đặc biệt trong 24–48 giờ đầu sau khi tình trạng sinh tồn ổn định, sẽ giúp giảm đáng kể nguy cơ cứng khớp, teo cơ và cải thiện sớm chức năng vận động (Bernhardt et al., Stroke 2020; American Stroke Association, 2021). Người bệnh nên được đánh giá sớm và bắt đầu vận động nhẹ, tập ngồi dậy, cử động chi bị liệt, tập hít thở và nuốt.

– Từ tuần thứ 2 đến tuần thứ 12: Đây là giai đoạn phục hồi và khả năng thích nghi của não cao nhất. Các bài tập vận động, ngôn ngữ, tâm lý và hoạt động trị liệu cần được thực hiện đều đặn, đúng kỹ thuật và cường độ phù hợp.

– Sau 3 tháng: Quá trình phục hồi vẫn tiếp diễn nhưng tốc độ chậm hơn, nên cần duy trì chương trình tập luyện lâu dài để ngăn teo cơ, co cứng và thoái hóa khớp.

Theo hướng dẫn của Hiệp hội Tim mạch Hoa Kỳ (AHA/ASA), người bệnh cần bắt đầu phục hồi sớm trong bệnh viện khi đã ổn định, nhưng không nên tập quá sớm hoặc quá mạnh. Nghiên cứu AVERT (Lancet, 2015) cho thấy, việc huy động vận động cường độ cao trong 24 giờ đầu có thể làm giảm kết quả phục hồi, do đó cần lựa chọn thời điểm hợp lý và có giám sát chặt chẽ.

Theo Hướng dẫn của Hội Đột quỵ Hoa Kỳ (AHA/ASA 2021), giai đoạn phục hồi được chia thành:

– Giai đoạn cấp tính (0–7 ngày): Tập vận động thụ động, thay đổi tư thế, ngừa biến chứng loét, viêm phổi.

– Giai đoạn bán cấp (1–6 tuần): Tập chủ động, kích thích điện, châm cứu, xoa bóp, hoạt động trị liệu.

– Giai đoạn mạn tính (>6 tuần): Duy trì vận động, phục hồi tinh thần, huấn luyện thích nghi xã hội.

CÁC YẾU TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN QUÁ TRÌNH PHỤC HỒI

Hiệu quả phục hồi sau tai biến phụ thuộc vào nhiều yếu tố:

1. Tuổi và mức độ nặng ban đầu: Người trẻ, tổn thương nhỏ, khả năng vận động ban đầu tốt sẽ có tiên lượng phục hồi cao hơn.

2. Vị trí tổn thương: Tổn thương bán cầu trái (vùng ngôn ngữ) thường gây khó phục hồi giao tiếp, trong khi tổn thương thân não ảnh hưởng lớn đến vận động toàn thân.

3. Bệnh lý kèm theo: Tăng huyết áp, đái tháo đường, rung nhĩ hoặc trầm cảm sau đột quỵ làm chậm quá trình phục hồi.

4. Chất lượng phục hồi chức năng: Sự tham gia của đội ngũ đa ngành (bác sĩ, điều dưỡng, kỹ thuật viên vật lý trị liệu, chuyên viên ngôn ngữ, tâm lý) giúp cải thiện đáng kể kết quả.

5. Yếu tố tinh thần – xã hội: Sự động viên của gia đình, niềm tin và thái độ tích cực của người bệnh là “liều thuốc” quý trong hành trình hồi phục.

KẾT HỢP Y HỌC CỔ TRUYỀN – HIỆU QUẢ CAO CHO PHỤC HỒI

Trong những năm gần đây, nhiều nghiên cứu tại Trung Quốc, Hàn Quốc và Việt Nam đã ghi nhận hiệu quả châm cứu và các bài thuốc Y học cổ truyền (YHCT) trong giai đoạn phục hồi sau TBMMN.

– Châm cứu: Giúp cải thiện vận động chi trên, chi dưới, giảm co cứng cơ, hỗ trợ phục hồi nuốt và ngôn ngữ nếu kết hợp với tập vật lý trị liệu. Tác dụng tốt nhất khi bắt đầu trong 2 tuần đến 3 tháng đầu sau tai biến.

– Điện châm, thủy châm, cứu ngải: Tăng cường lưu thông khí huyết, kích hoạt vùng thần kinh vận động.

– Bài thuốc YHCT: Một số bài thuốc như Bổ dương hoàn ngũ thang, Độc hoạt tang ký sinh thang, Thiên ma câu đằng ẩm… có tác dụng hoạt huyết, thông lạc, dưỡng Can Thận, thường được sử dụng tùy thể bệnh như “Can Thận hư, phong đàm trở lạc”.

– Kết hợp với YHHĐ: YHCT giúp người bệnh cải thiện nhanh hơn, giảm đau, ngủ tốt, ăn ngon và nâng cao tinh thần.

Việc phối hợp Đông – Tây y cần được thực hiện dưới sự theo dõi của bác sĩ chuyên khoa phục hồi chức năng và Y học cổ truyền, để đảm bảo an toàn và tối ưu hiệu quả.

Phục hồi chức năng sau tai biến mạch máu não là một cuộc chạy đường dài, nhưng khởi đầu sớm và đúng hướng chính là bước ngoặt. Cửa sổ vàng không chỉ tính bằng thời gian, mà còn ở sự kiên trì của người bệnh, chuyên môn của đội ngũ điều trị và sự đồng hành của gia đình.

Khi Đông – Tây y cùng phối hợp, phục hồi sau tai biến không chỉ là chuyện tập để có thể đi lại được, mà còn là phục hồi trí nhớ, ngôn ngữ, tinh thần và chất lượng sống, giúp người bệnh sự tự tin và độc lập trong cuộc sống hằng ngày.

BSCKII. Lâm Nguyễn Thùy An

Lịch khám Sáng thứ 7 hàng tuần

————————————–

Mọi chi tiết xin liên hệ:

Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh – Cơ sở 3

221B Hoàng Văn Thụ – Phường Phú Nhuận – Thành phố Hồ Chí Minh

Thời gian hoạt động:

– Thứ 2 đến Thứ 6 sáng từ 7h00 – 11h30, chiều từ 13h00 – 16h30.

– Thứ 7 từ 7h00 – 11h30, chiều Thứ 7 và ngày Chủ Nhật nghỉ.

Điện thoại: 02838.444.771 – 02838.420.070