Dinh dưỡng trong bệnh lý gan mật

Vai trò của gan và mật trong chuyển hoá

• Gan là cơ quan có nhiều chức năng quan trọng:

– Dự trữ và lọc máu, khử độc.

– Chuyển hoá glucid, lipid, protid, vitamin và khoáng chất.

– Tổng hợp albumin, yếu tố đông máu.

– Chuyển hoá thuốc, khử độc nội sinh và ngoại sinh (rượu, vi khuẩn, dược chất…).

• Dịch mật (bile) có vai trò trong tiêu hóa, hấp thu chất béo và các vitamin tan trong dầu như A, D, E, K.

Đặc điểm và nguyên nhân bệnh lý gan mật

Bệnh gan mật có thể gặp ở mọi lứa tuổi.

• Nguyên nhân thường gặp:

– Nhiễm virus (HBV, HCV).

– Lạm dụng rượu bia.

– Chuyển hoá bất thường (gan nhiễm mỡ, đái tháo đường).

– Dùng thuốc hoặc chất độc gan.

– Rối loạn miễn dịch hoặc tắc mật mạn tính.

• Triệu chứng lâm sàng thường gặp
  

– Mệt mỏi, chán ăn.

– Buồn nôn, nôn, đầy hơi.

– Vàng da, vàng mắt.

– Nước tiểu sậm màu.

– Báng bụng, phù chi dưới.

– Xuất huyết dưới da, cổ trướng.

Nguyên tắc dinh dưỡng cho người bệnh gan mật

• Hạn chế chất béo bão hòa
  

– Khi tế bào gan bị tổn thương, khả năng chuyển hóa lipid giảm, dễ gây gan nhiễm mỡ.

– Hạn chế mỡ động vật, nội tạng, đồ chiên rán.

– Nên dùng: dầu thực vật không bão hòa (dầu ôliu, mè, hướng dương), và chất béo chuỗi trung bình (MCT – Medium Chain Triglycerides) giúp dễ hấp thu.

• Hạn chế muối khi có báng bụng
  

– Lượng muối < 2 g Na/ngày (≈ 5 g muối ăn) để tránh giữ nước, giảm phù và cổ trướng.

• Bổ sung đa dạng vitamin và khoáng chất
  

– Vitamin tan trong dầu (A, D, E, K) dễ thiếu khi giảm tiết mật.

– Vitamin nhóm B (B1, B6, B12, acid folic) đặc biệt quan trọng ở bệnh nhân viêm gan mạn, xơ gan hoặc nghiện rượu.

– Nên bổ sung thêm chất xơ từ rau củ: 20–25 g/ngày để hỗ trợ thải độc và ổn định đường ruột.

• Tuyệt đối không sử dụng rượu bia
  

– Ethanol làm tăng stress oxy hoá, gây huỷ tế bào gan và tiến triển xơ gan

Nhu cầu năng lượng và các nhóm chất

• Năng lượng (Energy requirement):

Ở người bệnh gan – mật, nhu cầu năng lượng thay đổi tùy theo mức độ bệnh:

– Viêm gan do rượu: 30–40 kcal/kg/ngày

– Xơ gan ổn định: 30–35 kcal/kg/ngày

– Xơ gan có báng/nhiễm trùng: 35–40 kcal/kg/ngày

– Suy dinh dưỡng nặng: 40–45 kcal/kg/ngày

• Cân bằng các nhóm chất:

Chất đạm (Protein)

Nhu cầu khuyến nghị: 1,2–1,5 g/kg/ngày. Ưu tiên đạm thực vật,cá, đậu hũ, sữa ít béo. Nếu có bệnh não gan: giảm tạm 0,6–0,8 g/kg/ngày, rồi tăng lại sau cải thiện.

Chất béo (Lipid)

Nhu cầu khuyến nghị: 20–30% tổng năng lượng, chủ yếu từ dầu thực vật và MCT.

Chất bột đường (Carbohydrate)

Nhu cầu khuyến nghị: 50–60% năng lượng, chia đều trong ngày để tránh hạ đường huyết.

Vitamin – khoáng chất: Bổ sung nhóm A, D, E, K, B1, B6, B12, acid folic, Zn, Se, Mg.

Nước

V nước = V nước tiểu + V dịch mất (sốt, nôn, tiêu chảy) + 300–500 ml. Nếu có báng, cần hạn chế dịch theo chỉ định bác sĩ.

Chế độ ăn và thói quen sinh hoạt

• Nguyên tắc ăn uống
  

– Ăn đúng giờ, chia nhỏ 4–6 bữa/ngày.

– Bổ sung bữa phụ buổi tối gồm cháo, sữa hoặc bánh yến mạch để giảm dị hóa cơ.

– Uống 1,5–2 lít nước/ngày (tùy tình trạng báng).

– Tránh đồ ăn sống, ôi thiu, mốc (phòng nhiễm Aflatoxin).

– Tăng vận động nhẹ, giữ tinh thần thoải mái, tránh thức khuya.

• Thực phẩm khuyến nghị

​​​​​​​​​​​​​​Nguồn tinh bột (Carbohydrate)

– Gạo lứt, yến mạch, lúa mạch đen, quinoa, khoai lang, bún, phở mềm, cháo.

Nguồn đạm (Protein)

– Thịt nạc (gà, bò, heo nạc), cá hấp, trứng luộc, đậu hũ, sữa tách béo.

Nguồn chất béo tốt

– Dầu ôliu, dầu mè, dầu hạt hướng dương.

Rau củ quả

– Rau má, rau ngót, rau dền, bí đỏ, cà rốt, mồng tơi, bưởi, cam, táo, chuối.

– Nên bổ sung rau xanh hàng ngày giúp thanh nhiệt, giải độc, lợi tiểu nhẹ.

Thực phẩm hỗ trợ chức năng gan

– Nghệ (Curcumin): bảo vệ tế bào gan, giảm viêm (Phytotherapy Research, 2021).

– Atiso (Cynara scolymus): kích thích tiết mật, hạ men gan (Nutrients, 2020).

– Diệp hạ châu (Phyllanthus amarus): dùng ngắn hạn 2–3 tuần để hỗ trợ thải độc, không dùng kéo dài.

Thực phẩm cần tránh

– Mỡ động vật, nội tạng, đồ chiên rán.

– Rượu, bia, cà phê đặc, nước ngọt có gas.

– Gia vị cay, mặn, chua; thực phẩm chế biến sẵn.

– Bánh kẹo, nước tăng lực, nước đường.

DD. Nguyễn Thị Hoàng Na

————————————–

Mọi chi tiết xin liên hệ:

Bệnh viện Đại học Y Dược Thành phố Hồ Chí Minh – Cơ sở 3

221B Hoàng Văn Thụ – Phường Phú Nhuận – Thành phố Hồ Chí Minh

Thời gian hoạt động:

– Thứ 2 đến Thứ 6 sáng từ 7h00 – 11h30, chiều từ 13h00 – 16h30.

– Thứ 7 từ 7h00 – 11h30, chiều Thứ 7 và ngày Chủ Nhật nghỉ.

Điện thoại: 02838.444.771 – 02838.420.070